10 - TỨ VÔ LƯỢNG TÂM - TRAU DỒI TÂM TỪ 01

(20:47) Trưởng lão: Vậy trau dồi như thế nào?

Trong thân ta có ba hành:

I. Thân hành. Thân hành có hai:

1. Chân hành;

2. Tay hành.

II. Khẩu hành. Khẩu hành có hai:

1. Ăn;

2. Nói.

III. Ý hành. Ý hành có ba:

1. Ý thiện;

2. Ý ác;

3. Ý bất thiện, bất ác.

Đó thì, ở đây quý thầy khi mà muốn trau dồi nó thì chúng ta biết trau dồi chỗ nào? Cho nên Thầy ở đây Thầy vạch ra để cho quý thầy thấy: Chúng ta phải trau dồi trong những hành động đó để nó thực hiện được cái tâm Từ, Bi, Hỷ, Xả ở nơi ba cái hành động đó.

Mà mỗi hành động thì nó phải có những cái hành động riêng tư của nó như: chân mình đi, tay mình thì cầm, nắm, bắt. Đó thì, nó phải theo cái hành động đó mà mình trau dồi cái tâm Từ, Bi, Hỷ, Xả của mình ở tại cái hành động đó.

Còn về khẩu - về miệng của mình thì cũng có hai cái hành: Một cái hành là ăn, một cái hành là nói. Đó, như vậy thì chúng ta phải trau dồi cái ăn, cái nói của mình, chớ nếu không, nói ra thì làm buồn khổ người, mà ăn mà không đúng cách thì nó làm hại thân mình. Cho nên tất cả những cái này nó đều làm cho chúng ta buồn khổ mà không có vui được.

Về ý hành thì nó lại có ba, nó lại nhiều hơn hai cái hành kia. Cho nên nó có cái thiện, cái ác và cái bất thiện, bất ác.

Cho nên chúng ta phải trau dồi và lấy Tứ Vô Lượng Tâm trau dồi ba cái hành động của thân này để cho chúng ta thực hiện được cái tâm vui mừng, cái tâm rộng lớn, cái tâm biết thương yêu, cái tâm biết thương xót tất cả mọi loài.

(22:42) Bây giờ quý vị bắt đầu trau dồi Từ Tâm nơi thân hành của mình.

Nghĩa là bắt đầu mình vô mình trau dồi liền. Trước kia Thầy giới thiệu cho biết Tứ Vô Lượng Tâm như thế nào, rồi bây giờ chia nó làm hai cái vui của nó: cái vui lâu dài và cái vui ngắn ngủi giả tạm; thì bắt đầu bây giờ chúng ta ngay vào là chúng ta trau dồi.

Chừng bây giờ mà lý thuyết lòng vòng mà không có đi thẳng vào cái sự trau dồi thì chắc chắn là chúng ta cũng chẳng đi tới đâu được hết. Nghe nói mà không biết cách mà thực hành, không biết cách làm thì Tứ Vô Lượng Tâm này cũng chẳng qua nói cái suông suông mà thôi chớ không thể nào thực hiện được cái tâm Từ, Bi, Hỷ, Xả chúng ta.

Một lời nói mà chúng ta không nhẫn với nhau, không nhường nhau; một ý kiến mà chúng ta không thuận nhau thì chúng ta có sự tranh chấp, thì làm gì mà có sự vui trong đó được? Làm gì có lòng Từ, lòng biết thương nhau được?

Cho nên, tất cả những cái này là những cái điều mà cái người cư sĩ thường tiếp giao với nhau, mọi người thì phải tu tập Tứ Vô Lượng Tâm càng nhiều càng tốt, để đem lại sự an vui cho mình, cho mọi người xung quanh mình.

(23:58) Bây giờ chúng ta trau dồi về cái chân của chúng ta.

Khi chúng ta đi thì chúng ta phải dùng theo cái hành động đi của chúng ta với cái pháp hướng mà Đức Phật dạy trong kinh rằng Như Lý Tác Ý - tác ý theo cái hành động đó bằng cái pháp hướng tâm của chúng ta.

Tức là chúng ta dùng một cái câu như thế nào để gợi lên cái lòng thương yêu của chúng ta đối với chúng sanh khi chúng ta bước đi.

Ở đây Thầy xin nhắc quý thầy: Ở đây không phải tu Chánh Niệm Tỉnh Giác Định bằng hành động, mà mượn cái hành động chân đi để thực hiện cái tâm Từ của chúng ta dưới bàn chân, dưới bước đi của chúng ta. Cho nên chúng ta dùng pháp hướng Như Lý Tác Ý cái bước chân chúng ta đi.

Pháp hướng như thế nào? Thầy đọc để rồi quý thầy tùy theo đó mà tự mình soạn ra cái pháp hướng cho phù hợp với cái đặc tướng của mình thì áp dụng sẽ có hiệu quả. Còn đây chỉ là một cái ví dụ để cho quý thầy mượn đó mà bắt chước mà thôi.

Vì nhiều khi quý thầy lấy cái ví dụ này mà áp dụng vào mình thì chưa hẳn đã là đúng cái đặc tướng của mình. Đạo Phật nó khó là cái chỗ phải biết áp dụng đúng cái pháp hướng thì nó mới có hiệu quả, mà không áp dụng đúng cái pháp hướng thì nó không có hiệu quả.

Đây Thầy đem một cái ví dụ. Trước khi mà chúng ta áp dụng cái pháp hướng để trau dồi cái tâm Từ Bi của mình, mà nếu mình không biết thì mình khó mà có thể áp dụng cho đúng cách thì nó cũng không có kết quả tốt cho sự tu tập này.

(25:53) Ví dụ như người ta nói tâm và ý. Vậy thì lúc nào mà gọi cái tâm, mà lúc nào gọi là cái ý?

Cái ý là nó có cái ý căn, là cái bộ óc của chúng ta, còn cái tâm thì nó không có cái ý căn. Bởi vì nếu mà nói cái tâm thì nó phải có cái tâm căn chớ? Nhưng mà ở đây Phật dạy chúng ta là ý căn chớ không có bao giờ nói tâm căn.

Cho nên khi chúng ta gọi cái ý là nó phải đúng cái chỗ căn của nó, tức là cái chỗ nó làm việc. Cho nên cái ý căn phải ngưng hoạt động thì cái ý nó phải bám chặt ở chỗ nào.

Còn nếu mà chúng ta gọi: “Cái tâm phải bám chặt!” mà “Cái ý căn phải ngưng hoạt động!” thì nó chẳng biết đâu, kêu cái thằng A mà làm việc của thằng B thì nó chẳng có biết được, cho nên cái thằng nào nó phải làm việc ra cái thằng nấy.

Vì vậy mà cái pháp hướng tâm Như Lý Tác Ý phải như cái lý đúng của nó thì chúng ta tác ý nó mới có hiệu quả.

Ở đây Thầy nhắc như vậy, thì quý thầy phải nhận thấy được cái chỗ mà dùng cái pháp hướng Như Lý Tác Ý: Phải đúng lúc, đúng thời, hợp với đặc tướng của mình thì có hiệu quả rất nhanh, còn nếu không thì không hiệu quả.

Cho nên cũng có nhiều người hướng tâm tu tập, nhắc tâm mình rất nhiều, nhưng sao thấy nó trơ trơ mà không kết quả, là do mình đặt không đúng tên, đúng họ, đúng cái trường hợp nó làm, cho nên nó không có hoạt động được.

(27:26) Trưởng lão: Đây là cái ví dụ để cho quý thầy khi mà chúng ta bước đi thì chúng ta hướng tâm, khi từng bước đi của chúng ta bước đi thì chúng ta nhắc như thế này:

“Dưới bước chân ta đi có nhiều loài sinh vật nhỏ nhít, có nhiều loài thảo mộc cỏ cây yếu mềm, ta hãy bước nhẹ nhàng để tránh tất cả sự đau khổ và chết chóc của muôn loài!”

Đó là một cái câu mà để chúng ta nhắc khi chúng ta bước đi. Do đó khi mà nhắc như vậy thì tâm chúng ta tỉnh thức ngay tại ở nơi bước đi và chúng ta tránh tất cả những con vật dưới bàn chân chúng ta.

Rồi đi một lúc chúng ta sợ nó quên đi, rồi chúng ta lại nhắc nữa. Do cái sự nhắc nhở, do cái sự sợ làm đau khổ, sợ làm chết chóc muôn loài, nó gây cho chúng ta có một cái tâm thương yêu thấm thía trong đó.

Mà hàng ngày chúng ta trau dồi từng bước đi của chúng ta như vậy thì cái lòng Từ của chúng ta nó ban rải khắp chúng sanh. Một cọng cỏ chúng ta không nỡ đạp lên nó, sợ nó mềm yếu rồi nó héo úa đi, tức là thể hiện qua tâm Từ của chúng ta ban rải khắp chúng sanh đó.

Vừa đi nhẹ nhàng vừa hướng tâm nhắc như vậy, lâu ngày huân tập trong tâm ta thành một thói quen thương xót chúng sanh.

Đó thì, ở đây thì quý thầy đã thấy rằng: Cái câu mà Thầy tạm để mà làm cái câu hướng tâm của mình để trau dồi cái Tứ Vô Lượng Tâm, mà khi trau dồi được cái Tứ Vô Lượng Tâm - cái tâm thương yêu như vậy thì người ta chửi mình có giận nữa không? Khi mà thể hiện được - hoặc là người ta nói một câu nói nó trái bụng mình, mình có giận không? Không bao giờ còn giận nữa!

(29:18) Cho nên Phật nói: Từ tâm nó đối trị tâm sân, nhưng mà mình có trau dồi nó đâu, cho nên mình nói là nói như vậy, nhưng mà mình nói: “Ờ quán, bây giờ quán Từ Bi để đối trị tâm sân”, nhưng mà cuối cùng thì mình không trau dồi nó thì cái tâm sân của mình nó có hết không?

Trước khi người ta mắng chửi mình thì ngay đó mình nói: “Tui tu cũng biết Tứ Vô Lượng Tâm: Từ là đối trị tâm sân, tui thường quán phải thương người bằng cách này, bằng cách khác. Hằng đêm, tui ngồi tui quán, luôn luôn lúc nào tui cũng thương!” Nhưng mà tới sao người ta chửi mình lại là mình giận dữ lên? Thì cái đó là mình chưa có trau dồi trong hành động.

Trau dồi trong hành động nó thể hiện qua cái hành động của chúng ta, cái tâm chúng ta thường nhắc trong cái hành động, nó làm cho chúng ta thấm nhuần được cái lòng thương yêu đó.

Còn bây giờ, chúng ta ngồi ở trên ghế chúng ta nói: “Bây giờ chúng ta cũng quán.” Đó là quán. Còn cái này là hướng, nó khác: Hướng theo hành động mà trau dồi, nó ở trong cái động.

Còn cái kia quán là mình ngồi im lìm, rồi tư tưởng mình khởi nghĩ ra, mình quán mình phải thương yêu chúng sanh bằng cách này bằng cách khác, như thế này thế khác, nó không biến ra cái hành động, cho nên nó trau dồi cái tâm Từ Bi của mình không có được!

Cho nên nó chỉ là tránh né trong một cái lúc nào đó để cho nó bớt cái giận hờn, phiền não trong lòng nó mà thôi; rồi mình suy tư cái này, cái kia để cho mình xả bớt cái tâm buồn khổ của mình, chớ đối tượng của mình, mình đã chửi người ta hồi chiều rồi thì bắt đầu làm sao mà gỡ ra cái đó được?

Còn cái này, tu ở trong, trau dồi ở trong những cái hành động để chúng ta biến dần cái tâm Từ Bi, cái tâm thương yêu chúng ta chân thật.

Đó là cách thức mà Thầy diễn ra đây để cho quý thầy thấy được cái chỗ mà chúng ta sẽ tập luyện. Bởi vì đây là cái vai trò của cái người cư sĩ mới bước chân vào đạo Phật người ta đã luyện tập cái này rồi, chớ không phải là vai trò của người tu sĩ.

Người ta đợi tới làm Bồ Tát rồi người ta mới trau dồi Tứ Vô Lượng Tâm thì quá trễ rồi, nó không thể nào mà còn có cái thời gian mà chúng ta tu tập thiền định nữa. Khi mà đi sang qua giai đoạn của tu sĩ là cái giai đoạn tu tập thiền định - giữ gìn giới luật, tu tập thiền định.

Còn cái giai đoạn của người cư sĩ là phải thực hiện tâm Từ, tâm Bi, tâm Hỷ, tâm Xả của mình, để đối xử với nhau với một lòng thương yêu, làm cho xã hội càng tốt, đất nước nó thanh bình, nó không có sự tranh chấp, nó không có sự tranh đua hơn thiệt với nhau. Do có tâm Từ nó mới không có những cái tai nạn đó.

Đó là một cái hành động mà chúng ta đi.

(31:44) Khi mà…​

Bây giờ tới cái hành động nữa:

Khi ta đứng lại, ta cũng nhắc vậy.

Khi mình đi thì thường mình nhắc cái câu đó, mà khi mình đứng - bởi vì đứng nó đâu còn đi nữa, cho nên mình phải nhắc một cái câu khác để mình hướng tâm như cái lý - trong khi mình đứng thì mình phải nhắc một cái câu khác để khi mình đứng - nhiều khi mình đi thì mình hướng tâm như vậy, nhưng mình đứng lại là nó không đúng như vậy.

Cho nên khi cái hành động đứng thì chúng ta cũng phải nhắc tâm, hướng tâm mình:

“Chúng sanh quanh ta rất nhiều: Từ loài côn trùng nhỏ nhít cho đến các loài thảo mộc yếu mềm. Ta đừng đứng trên chúng vì đứng trên chúng, chúng sẽ đau khổ và chết chóc, héo úa!”

Đó là một cái câu để chúng ta hướng tâm chúng ta, trau dồi cái lòng thương yêu của chúng ta đến với tất cả muôn loài.

Đó thì, hôm nay như quý thầy đã học được những cái câu như vậy thì quý thầy nhớ khắc ghi trong lòng. Hằng ngày, ít ra mỗi ngày chúng ta cũng tập nó được ba, bốn lần, chớ đừng có học rồi thì xếp lại đó, để đó, thì cái công của Thầy mà giảng dạy quý thầy như thế này, Thầy thấy mệt mỏi vô cùng!

Vì học được phải tu tập cho được để đền đáp lại ơn Thầy. Thầy đem hết sức mình ra giảng dạy cho quý thầy từng cái câu nhắc nhở nhỏ bé như vậy để tạo cho quý thầy có một lòng thương yêu chân thật nơi tâm hồn của quý thầy, để quý thầy thoát ra khỏi cảnh đau khổ chính bản thân của quý thầy (khi) đứng trước các đối tượng. Thế mà quý thầy học rồi quý thầy xếp bỏ vào một cái góc nào đó thì thiệt là mỏi mệt cho Thầy vô cùng!

Có tu tập như vậy thì lòng ta từ từ thấm nhuần lòng Từ bao la, thương yêu tất cả muôn loài, vạn vật muôn phương.

Nếu khi đứng mà chúng ta cũng tập như vậy để nhắc nhở chúng ta đứng, chúng ta tránh được những cái sự đau khổ của chúng sanh thì nó giúp cho chúng ta có một cái lòng thương, từng đó nó sẽ thấm nhuần muôn vật, muôn phương.

(33:59) Bây giờ đến cái hành động nằm. Bởi vì trong thân của chúng ta đi, đứng, nằm, ngồi, cho nên bây giờ tới cái hành động nằm.

Khi nằm ta cũng nhắc như vậy.

Nghĩa là mỗi hành động chúng ta phải nhắc, và một ngày chúng ta có bao nhiêu lần đi, đứng, nằm, ngồi? Mà mỗi lần đi, đứng, nằm, ngồi là mỗi nhắc như vậy thì trong một ngày chúng ta đã thấm nhuần được bao nhiêu cái lòng thương yêu của chúng ta, tức là chúng ta trau dồi được bao nhiêu lần?

Một người thợ vót tên mà ông ta ngồi ông ta vót kỹ lưỡng hẳn hòi mà vót hoài thì cái tên nó phải suông, phải láng, phải tốt. Còn mình vót hai, ba cái rồi mình bỏ thì cây tên nó có suôn không? Chắc chắn là không suôn bằng người thợ mà chăm chỉ ngồi vót hoài.

Vì vậy mà tâm ta chúng ta cũng phải trau dồi, trau chuốt nó mãi để cho nó được tốt đẹp, để cho nó được có lòng thương yêu thật, để cho nó được đứng trước các đối tượng mà tâm nó như như, vui vẻ, không có buồn khổ.

Khi nằm ta cũng nhắc như vầy:

“Tất cả chúng sanh đang ở dưới lưng ta, ta hãy nhẹ nhàng chú ý xem xét coi có chúng sanh hay không rồi mới nằm!”

Đó thì, quý thầy nhiều khi lên giường ván mà nằm thì nằm đại, nhiều khi mệt mỏi quá rồi kiến cũng nằm đại, không ngờ dưới lưng chúng ta có những con vật, chừng mà nhìn lại thì có một con nhền nhện bị mình nằm chết cứng ở trong đó rồi, hay hoặc là một con gián, hay hoặc là một con vật nào đó, thậm chí như con bò cạp.

Chúng ta nằm lăn qua, lăn lại, nó nằm ở dưới lưng chúng ta, đến khi mà quét dọn hay hoặc là xếp mùng màn thì thấy một con vật chết ở dưới lưng ta, thì như vậy là chúng ta đã vô tình không trau dồi được mình trong khi nằm, để làm hại chúng sanh.

Khi mà chúng ta nằm, cái thân của chúng ta to lớn, do đó cái sức nặng của chúng ta nhiều quá, còn cái thân của chúng bé nhỏ, giãy giụa dưới lưng ta, ta đâu biết được! Trong khi chúng rên la đau đớn, chúng ta đâu nghe được! Vì vậy mà vô tình chúng ta nằm trên sự đau đớn của chúng sanh mà không hay biết.

Muốn trau dồi lòng Từ thì chúng ta phải năng nổ, tu tập siêng năng, hằng ngày nhắc đi, nhắc lại tâm mình nó mới thấm nhuần được.

Khi nằm lăn qua, trở lại ta cũng phải lưu ý và nhắc:

“Tất cả chúng sanh đang ở bên ta, hãy ý tứ đừng nên vô tình mà làm đau khổ và chết chóc chúng!”

Đó là những cái câu để chúng ta hướng nhắc mình để cho thực hiện được cái tâm Từ, Bi, Hỷ, Xả của mình.

Mỗi hành động của thân ta đều nhắc như vậy, tâm ta lần lần thấm nhuần tình thương yêu chúng sanh rộng lớn bao la.

(36:53) Bây giờ đến ngồi.

Bởi vì trong cái thân của chúng ta: Đi, đứng, nằm, ngồi - tất cả những cái hành động này mà nếu mà chúng ta thiếu sót một cái điều không tu thì đó là chúng ta đã thiếu khuyết.

Thì khi ngồi ta cũng nhắc như vậy:

“Nơi ngồi của ta có những chúng sanh nhỏ nhít, phải lưu ý khi ngồi, đừng vô tình ngồi trên chúng sanh làm đau khổ và chết chóc!

Khi ngồi đừng lắc qua, lắc lại; vì lắc qua, lắc lại va chạm làm đau khổ chúng sanh và chết chóc!”

Quý thầy thấy, trong những cái hành động oai nghi của một người ngồi mà lắc qua, lắc lại với cái người ngồi mà không lắc qua, lắc lại, người nào tốt?

Đó thì quý thầy thấy, từ cái tập của tâm Từ, Bi mà nó biến thành một cái oai nghi tế hạnh của một con người rất là nghiêm chỉnh: Đi thì nhẹ nhàng, luôn luôn lúc nào cũng ngó xuống để tránh tất cả chúng sanh, mà lại là phòng hộ được sáu căn của mình nữa!

Các thầy thấy đó là một cái điều lợi ích rất lớn cho bước đường tu tập theo đạo Phật, nó làm toát ra những cái đức hạnh mà con người ở thế gian này khó có thể theo được những cái hạnh này.

Bởi vì con người ở ngoài thế gian chạy theo dục lạc cho nên mắt thì nghinh ngó bên nây để tìm cái nào mà cám dỗ, thu hút mình thích thú, còn cái người tu sĩ thì đâu còn chạy theo cái dục lạc, cho nên mắt luôn luôn phòng hộ, nhìn xuống đất, mà nhìn tất cả loài vật để thực hiện trau dồi tâm Từ thương yêu của mình, tránh sự đau khổ và chết chóc của chúng sanh.

Đó là những lúc đi, đứng, nằm, ngồi ta từng nhắc như vậy, và nhắc từng mỗi bước đi để ta không quên và cố tránh được sự đau khổ và chết chóc của chúng sanh.

(38:48) Đây là sự trau dồi trong cái hành động của thân của chúng ta, thì đi, đứng, nằm, ngồi - như vậy là đối với cái thân của chúng ta tạm thời ở đây đủ để quý vị hằng ngày trau dồi.

Bởi vì lúc nào quý vị cũng có ngồi, lúc nào quý vị cũng có đi, lúc nào quý vị cũng có đứng, lúc nào quý vị cũng có nằm, không thể trong một ngày mà chúng ta thiếu bốn oai nghi này.

Cũng như vào đây, thì quý vị bước vào đây, trước khi mà bước vào thì quý vị phải đi, cho đến khi quý vị ngồi thì quý vị phải lưu ý chỗ ngồi, rồi đứng quý vị cũng lưu ý chỗ đứng, cho nên mỗi mỗi làm chúng ta có sức tỉnh thức ở trong đó hết.

Như vậy chúng ta có tu cái Chánh Niệm Tỉnh Thức đâu, nhưng mà sức tỉnh thức chúng ta đã sẵn do trau dồi lòng Từ mà nó đã có sức tỉnh thức.

Kế đó lòng Từ chúng ta càng lúc càng rộng lớn bao la do cái pháp hướng nhắc tâm làm cho tâm chúng ta thương yêu chúng sanh vô bờ bến.

Trau dồi lòng Từ trong hành động của thân là còn gợi lên lòng thương xót của chúng ta đối với chúng sanh bằng sự hành động cẩn thận của mình để tránh sự đau khổ và chết chóc của chúng sanh, khiến cho tâm chúng ta càng lúc càng thương yêu chúng sanh nhiều hơn.

Nghĩa là cái hành động đó hằng ngày mà chúng ta trau dồi thì lần lần, Thầy tin rằng quý thầy mà thường xuyên trau dồi thì sức tỉnh thức rất lớn; và đồng thời lại là cái lòng thương yêu lại càng nhiều; và càng nhiều thì nó sẽ cứu quý thầy thoát ra khỏi cái tâm tham, sân, si, mạn, nghi; nó không bao giờ mà còn có một cái tâm niệm xấu như vậy.

Vì vậy mà cái Ngũ Triền Cái quý thầy sẽ xả bỏ, đoạn trừ, dứt hẳn, từ giã nó, không bao giờ còn ở trong tâm của quý vị nữa.

Khi mà Tứ Vô Lượng Tâm này đã ngự trị trong tâm hồn của quý vị thì cái Năm Triền Cái này nó phải rớt đi, nó phải xa quý thầy đi, không còn có.

Còn nếu không có như vậy, không trau dồi được cái tâm Tứ Vô Lượng Tâm này thì Ngũ Triền Cái vẫn đeo đẳng theo quý vị cho đến khi mà quý vị phải thực hiện Tứ Vô Lượng Tâm nó mới dứt được.

Nó không đơn giản, nhưng chúng ta phải cố cái sức tu tập bền chí, siêng năng thì nó mới đạt được.

(41:17) Trưởng lão: Bây giờ lòng mình nói thương mà sự thật mình có thương được chưa? Chưa! Mình thương mình chớ chưa chắc đã thương ai.

Thầy nhắc lại cái câu chuyện để cho chứng minh rằng mình thương mình chớ chưa có thương ai hết, nhưng mà mình nói rằng mình thương người này, người kia. Sự thật ra mình chưa có thương.

Tại sao vậy? Có câu chuyện như thế này:

Bà hoàng hậu Vi Đề Hy hỏi đức vua Bình Sa Vương:

"Bệ hạ có thương thần thiếp không?"

Nhà vua làm sao lại không thương hoàng hậu, cho nên nhà vua nói:

“Nhà vua rất thương hoàng hậu, tại sao hoàng hậu lại hỏi vậy?”

Thì bà Vi Đề Hy nói:

“Bệ hạ nói chớ bệ hạ chắc không thương thần thiếp đâu! Nếu giả chăng thần thiếp lấy một ông quan nào thì bệ hạ có thương thần thiếp không? Điều đó là chứng minh rõ ràng là bệ hạ thương bệ hạ chớ bệ hạ đâu có thương thần thiếp!

Khi mà nghe được cái tin “trời sét” này - thần thiếp đã lấy một vị quan nào ở trong triều này - thì lúc bấy giờ, bệ hạ còn có nước là: thứ nhất là chặt đầu thiếp, thứ hai là giam thiếp ở trong lãnh cung, chớ đâu có bao giờ mà để cho thiếp được tự do như thế này!

Nếu là thương thiếp thì bệ hạ đâu có làm cái điều đó. Bởi vì thương người, mà người đó người ta muốn như vậy thì mình cứ để cho người ta làm, thì như vậy gọi là thương. Tại sao bây giờ bệ hạ nói bệ hạ thương thần thiếp, mà khi nghe cái tin như vậy thì bệ hạ có thương không? Tức là bệ hạ thương bệ hạ!”

Đó, qua câu chuyện như vậy chúng ta thấy rõ ràng: Chúng ta thương mình chớ không thương ai hết. Nghe một người vợ mà lấy người khác là tức ầm ầm lên rồi, thì như vậy là mình có thương người không, có thương vợ mình không hay là thương mình?

Mình thương mình, mình muốn bảo vệ cái gì cũng của mình hết, đó là thương mình chớ đâu phải là thương người khác? Còn thương người khác là phải giúp cho người khác!

Đó, ở chỗ mà trau dồi tâm Từ Bi để chúng ta thấy được cái thương của chúng ta đối với muôn vật như thế nào.

Quý thầy khi mà chưa trau dồi cái tâm Từ Bi, một con bò cạp cắn quý thầy đau, quý thầy giết con bò cạp. Như vậy là quý thầy nói: “Tôi Từ Bi lắm, tôi thương lắm”; “Tôi thương lắm” mà con bò cạp cắn đau quá thì quý thầy giết liền tức khắc, như vậy đâu phải thương con bò cạp?

Đó, những cái này là những cái bài học thực tế để chúng ta biết cái tình thương của chúng ta nó đang ở cái vị trí nào để chúng ta trau dồi nó.

Một con vật cắn dù chúng ta có chết chúng ta cũng không nỡ giết nó nữa, còn chúng ta chưa chết, mới đau thôi mà đã vội giết chết con vật khác. Rồi thấy con vật nào chúng ta cũng sợ hãi mà chúng ta giết hết, sợ nó cắn mình cho nên giết sạch hết!

Vì cái lòng thương yêu nhỏ mọn đó, ích kỷ đó đối với sự thương yêu mình cho nên trong xã hội nó mới có cái sự bất an, có sự tranh chấp nhau, chớ nếu lòng thương yêu chúng ta rộng lớn đối với mọi người, chắc chắn không có sự bất an đó.

Vì vậy, cái bài học mà được trau dồi đầu tiên trong Phật Pháp là Tứ Vô Lượng Tâm.

Để làm gì? Để xây dựng một con người có đạo đức chân thật, biết thương yêu người; để xây dựng một xã hội tốt đẹp; để cho trong xã hội có trật tự, an ninh hẳn hòi.

Vì lòng thương yêu đó mà được trật tự, chớ không phải chúng ta có kỷ luật thế này, thế khác, buộc mọi người thế này, thế khác mà lòng thương yêu đó chẳng có thì xã hội chẳng có trật tự! Hình thức bên ngoài thì nhìn trật tự nhưng bên trong có một sự bắt buộc nào đó, chớ sự thật thiếu trật tự.

Đời sống càng ngày càng khổ là do chúng ta không tìm ra được cái nguyên nhân để giải khổ, cho nên cuộc sống con người rất là khổ.

Ở đây Đức Phật đã dạy chúng ta phải biết được cái pháp nào để mà chúng ta trau dồi nó, để xây dựng mình tốt, xã hội tốt, nó mới có được cái cuộc sống an vui, hạnh phúc cho nhau.

(45:07) Trưởng lão: Lúc bấy giờ chúng ta bước chân đi, chúng ta đi rất rõ ràng với lòng Từ thương yêu chúng sanh vô bờ bến, tràn ngập.

Nếu mà trong khi chúng ta đi, trên bước đi mà chúng ta không còn hướng tâm nhắc nữa, mà chúng ta thấy cái bước chân chúng ta tự nhiên nó có một cái sự tràn ngập ở trong cái lòng chúng ta thương yêu chúng sanh, đó là chúng ta đã viên mãn được Từ Vô Lượng Tâm.

Còn bây giờ chúng ta đang đi mà chúng ta phải thường nhắc, rồi cái tâm chúng ta lần lần nó huân lên cái sự thương yêu đó, thì đó là đang trau dồi.

Còn khi mà chúng ta đi mà chúng ta thấy tự nhiên cái bước đi của mình, tự nhiên cái thân tâm của mình nó từng lách qua, lách lại, nó tránh đi những cái sự đau khổ từ cỏ cây, thảo mộc cho đến những loài chúng sanh nhỏ nhít dưới bàn chân - mà chúng ta không nhắc mà luôn luôn cái tâm nó thương xót, nó làm cho chúng ta luôn luôn theo dõi từng cái bước đi để không va chạm, để không làm đau khổ - thì đó là chúng ta đã viên mãn lòng Từ trong Tứ Vô Lượng Tâm.

Ở đây thì Thầy nói cái kết quả để chúng ta biết, và khi mà cái lòng Từ nó như vậy thì chúng ta sẽ thấy được cái tâm của chúng ta bây giờ nó phủ trùm ở trên tất cả các loài vật, thảo mộc, cây cỏ đều là thương yêu. Một cái nhánh cây kia các thầy cũng không bao giờ nỡ mà bẻ, hoặc là ngắt một cái lá, hoặc là bứt một cái bông nữa.

Cái tình thương yêu nó đến cái mức độ mà chúng ta không ngờ khi mà chúng ta trau dồi, chúng ta thấy tất cả mọi người, mọi cây cỏ đều là có sự sống y như nhau. Đó là cái viên mãn của lòng Từ của chúng ta tu tập.

Còn nếu mà chúng ta không thực hiện được thì chúng ta vẫn vô tình thấy cái bông đẹp là ngắt liền, không bao giờ chúng ta Từ. Điều đó là chứng minh rằng chúng ta chưa có lòng Từ thương yêu.

Ở đây Thầy muốn nói như vậy để khi nào mà chúng ta thực hiện được tới đó thì chúng ta mới thấy được cái tâm chúng ta phủ trùm vạn vật, phủ trùm lòng thương yêu trên vạn vật. Cho nên Phật nói: “Tâm Từ biến mãn khắp mười phương chúng sanh” là như vậy.

(47:15) Và từ đó, các thầy sẽ thấy nội cái Tứ Vô Lượng Tâm này quý thầy đã giải thoát tâm hồn của mình, không còn có một pháp môn nào hết, hoàn toàn! Vì đã thương thì không còn tham, đã thương thì không còn giận, mà nếu còn tham, còn giận thì làm sao mà gọi là thương?

Đó, như vậy nội trong cái pháp Tứ Vô Lượng Tâm cũng đem quý thầy đi đến cái nơi giải thoát, cái Niết Bàn vĩnh cửu.

Vì có thương yêu mọi người chân thật thì cái ngã nó không còn, vì thương yêu cá nhân của mình cái ngã nó mới lớn. Đó là cái pháp môn vi diệu nhất mà chúng ta từng trau dồi thì chúng ta có sự giải thoát hoàn toàn.

Niết Bàn trước mặt chúng ta, đâu phải đợi chúng ta nhập Tứ Thiền mới diệt lậu hoặc rồi mới nhờ Tam Minh mà diệt lậu hoặc mới là Niết Bàn? Mà chính ngay lòng thương yêu của chúng ta cũng đã là Niết Bàn!

Mỗi pháp môn của Phật đều có những vi diệu tuyệt vời của nó, nhưng vì chúng ta chưa biết, chưa trau dồi. Phỏng chừng một năm mà quý thầy mỗi bước đi, đứng, nằm, ngồi, của quý thầy mà quý thầy trau luyện, thì chắc chắn là quý thầy trong một năm đó quý thầy đã thực hiện lòng Từ, Bi, Hỷ, Xả của quý thầy, thì ngay cuộc sống của quý thầy đã giải thoát hoàn toàn.

Vì thế mà quý thầy thấy trong giới luật của Phật cấm không cho chúng ta trồng cây cỏ này, kia hoặc là làm cái này cái nọ kia, tất cả các nghề nghiệp đều đình chỉ tất cả hết!

Người tu sĩ chỉ còn biết đi khất thực ăn mà thôi, đi xin người khác thôi, không làm một cái gì hết. Bởi vì làm là động đến chúng sanh, làm là làm đau khổ chúng sanh.

Không phải là chúng ta ích kỷ, nhưng vì chúng ta thực hiện đúng cái lòng thương yêu của chúng ta chân thật, để cho nó phủ trùm trên cái tình thương đó đối với muôn loài.

Vì thế mình bước vào đạo Phật, chúng ta thấy Đức Phật cấm tất cả các nghề, không được làm một cái nghề gì hết. Vì còn làm một cái nghề nào thì cái nghề đó sẽ đem đến cho chúng sanh có sự đau khổ đó.

Muốn được vậy thì chúng ta phải từng ngày chúng ta phải trau dồi trong bốn cái oai nghi đi, đứng, nằm, ngồi của thân của chúng ta.

(49:23) Trưởng lão: Bây giờ về cái phần tay, cái tay của chúng ta. Nó cũng phải cầm, nắm, bắt chớ, cái tay của chúng ta có cái hành động của nó chớ! Nếu mà nó không có hành động, nó cứng đờ thì chúng ta không nói tới nó.

Bởi vì tu trong hành động, tu ở trau dồi cái lòng Từ của chúng ta trong cái hành động.

Đến cái phần tay:

Cầm, nắm, bắt, lấy tất cả mọi vật dụng cần thiết cho đời sống tu hành cũng như cơm ăn, áo mặc hằng ngày, ta thường trau dồi tâm bằng pháp hướng Như Lý Tác Ý, nhắc đi, nhắc lại nhiều lần:

Nghĩa là luôn luôn lúc nào, khi mà chúng ta cầm một cái vật gì của người khác cho mình, khi ta cầm một cái cây, cây gậy hay hoặc là tất cả những vật dụng gì cần thiết đối với đời sống của mình, thì mình phải nhắc, mình phải hướng tâm mình nhắc nó như cái lý giải thoát của đạo, để cái tâm Từ thương yêu của mình nó bắt đầu từ đó mà nó phát triển và nó thấm nhuần cũng từ nơi đó.

Đây Thầy đem một ví dụ cái câu hướng tâm, như cái lý chơn thật nó để mà chúng ta nhắc cái tâm mình khi mà cái tay nắm một cái vật gì của người khác cho, hoặc là cầm một cái vật gì thì chúng ta phải nhắc:

“Tất cả những vật dụng cần thiết như cơm ăn, áo mặc, thuốc thang là của làm bằng mồ hôi, nước mắt của mọi người cực nhọc mới có cho ta, ta phải biết ơn và thương yêu họ và thương yêu tất cả mọi người!

Dù có cúng dường cho ta hay không cúng dường ta cũng phải thương yêu họ với lòng chơn thật, không bao giờ đánh trả lại, mắng chửi họ, không bao giờ nặng lời, to tiếng với họ! Vì đánh, mắng, chửi, rủa, nặng lời với họ là ta đã không biết thương yêu họ, là ta đã làm cho họ khổ sở.

Ta phải nói lời nhẹ nhàng, an ủi để cho mọi người vui mà không buồn khổ nữa!”

Đó là cái câu để chúng ta dùng cái hướng tâm của chúng ta thường nhắc đi, nhắc lại như vậy cho nên nó thấm nhuần. Vì vậy mà mỗi lần chúng ta nhận một cái vật gì cúng dường - như bây giờ quý thầy nhận từng cái cuốn tập của người khác cúng dường bằng mồ hôi, nước mắt của họ - cho nên chúng ta nhận thì chúng ta tâm niệm, lặng một chút xíu để chúng ta hướng tâm.

Từ đó, chúng ta đã trau dồi cái tâm Từ của chúng ta đó, lòng thương yêu chúng ta đó. Do đó khi mà chúng ta có người khác mắng chửi thì chúng ta ngay đó chúng ta đã lặng tâm ở trên cái câu hướng này, làm cho chúng ta nó không còn giận hờn người khác nữa, không còn đau khổ nữa, tâm chúng ta xả hoàn toàn.

Đó, như vậy trên cái bước đường tu tập, nếu mà chúng ta biết áp dụng đúng cách thì ngay tức khắc thì chúng ta đã có những pháp hướng kèm theo khi chúng ta chưa thuần thục.

Còn chúng ta thuần thục rồi thì chắc chắn là quý thầy sẽ thênh thang ở trên tâm hồn vô ngại, không còn một chướng ngại nào làm cho tâm của quý vị chướng ngại nữa.

(52:36) “Khi cầm, nắm, bắt, lấy ta cũng nhẹ nhàng, từ tốn; lỡ trên thân đồ vật có những chúng sanh nhỏ bé, mạnh tay sẽ làm chúng đau khổ và mạng vong!”

Đó thì chúng ta cũng lưu ý về cái phần khi mà cầm một cái vật. Bây giờ người ta đưa mình cuốn tập, mình hai tay mình cầm, mình cũng quan sát coi ở trên cuốn tập này có con kiến hay hoặc con vật gì không, để không mình vô tình cái mình nắm vầy cái nó dẹp lép, nó chết đi, đó là những cái điều mà chúng ta tập luyện.

Mà tập luyện như vậy là tập luyện tỉnh thức, rồi lại tập luyện được lòng Từ, thì cái này là cái rất quý, vừa tập cái này mà nó đạt được cái kia.

Nhưng ở đây chúng ta không được gọi nó là Chánh Niệm Tỉnh Thức Định. Ở đây không được gọi nó như vậy, đây là chỉ tập tỉnh thức trong hành động để trau dồi cái tâm Từ, Bi, Hỷ, Xả của mình - Tứ Vô Lượng Tâm mà thôi.

Khi muốn trau dồi tâm Từ nơi các hành động của thân nơi tay thì quý vị phải siêng năng, cần mẫn nhắc đi, nhắc lại nhiều lần để tâm tỉnh giác nơi mọi hành động của tay mình, tránh sự vô ý làm đau khổ và chết chóc chúng sanh.

Có tinh tấn, siêng năng tu tập lòng Từ bằng hành động của thân; tỉnh giác, nhắc nhở lòng chúng ta thương yêu chúng sanh vô bờ bến, từ đó ta mới thấy thương yêu chúng sanh như thật.

(54:15) Trưởng lão: Ở đây Thầy xin giải thích thêm cái phần này để cho quý thầy thấy cái lòng Từ đối với chúng sanh có nghĩa sai biệt cái chỗ này hay hoặc chỗ kia. Bởi vì nếu mà không hiểu thêm cái phần này thì chúng ta không biết cái lòng thương yêu của chúng ta như thế nào, nó đối với chúng sanh như thế nào.

Một chúng sanh mà đang bị tai nạn và một chúng sanh đang mạnh giỏi bình thường, thì cái tâm Từ Vô Lượng này nó sẽ đối với chúng sanh nào?

Thì ở đây Thầy sẽ giải thích thêm để cho quý thầy thấy: cái lòng Từ là thương yêu chúng sanh chưa có tai nạn, chưa có bệnh tật, chưa có khổ đau.

Cái lòng Từ thì nó thương yêu chúng sanh đang mạnh khỏe, cho nên cái lòng Từ nó rộng lớn lắm, nó không có một đối tượng giãy giụa, đau đớn, vì vậy mà cái lòng Từ thương người trong khi mạnh giỏi, thương chúng sanh trong khi đang mạnh.

Còn bây giờ khi thấy một cây cỏ úa hay một cái bông nó héo mà chúng ta khởi thương yêu nó, thì cái thương yêu đó gọi là lòng Bi chớ không phải lòng Từ.

Phân biệt được như vậy chúng ta thấy: Chúng ta tu cái lòng Từ là chúng ta thương chúng sanh đang ở trong cái mạnh khỏe, chớ không phải là trong cái sự đau ốm hay hoặc là tai nạn hay hoặc là bị chết chóc rồi chúng ta mới thương yêu chúng.

Cho nên Từ nó khác mà Bi nó khác.

Phân biệt được như vậy thì chúng ta biết rằng: Bây giờ chúng ta đi đứng, thì những con vật mà dưới chân ta là con vật mạnh giỏi chớ không phải là con vật đau đớn.

Cho nên cái hành động của chúng ta hằng ngày mà đi đứng đều là tránh nó đó, đó là chúng ta không làm chúng đau khổ, để cho chúng được mạnh khỏe, an vui, thảnh thơi, vui sướng ở trong cái đời sống của chúng, hòa mình ở trong những cái cuộc sống, trong không gian và thời gian này.

Đó là cái lòng Từ của chúng ta là thực hiện đối với con người, con vật đang vui tươi, đang mạnh khỏe.

Tức là học tới cái lòng Hỷ thì chúng ta mới thấy được cái Hỷ mà hòa mình ở trong cái sự an vui đó, để cho tâm hồn của chúng ta phủ trùm trên sự sống của muôn vật với cái lòng thương yêu khắp cùng với nhau.

Còn lòng Bi thì nó khác. Khi mà gặp một cái tai nạn nào đó của chúng sanh hoặc là con người: Người ta bị xe đụng, người ta bị bệnh khổ, người ta lâm tai nạn, thì ngay cái đối tượng mà đau khổ đó chúng ta thương yêu, thì cái sự thương yêu đó đó, nó bắt buộc chúng ta phải thực hành bằng cái hành động:

Cái người mà bị tai nạn thì mình phải đến giúp đỡ liền, cái người bị bệnh khổ thì mình tìm thang thuốc cho họ uống, cái người mà sợ hãi không dám đi qua đường thì mình tìm cách mình dắt họ qua đường, thì đó là cái lòng Bi.

Mình đi ở trên xe buýt mình thấy một bà già bước lên mà không có chỗ ngồi, mình đứng dậy mình nhường cho bà già đó ngồi, đó là cái lòng Bi. Bà già bà đang yếu đuối, bà không thể nào mà gượng khi mà xe dừng hoặc là xe chạy, cho nên chúng ta nhường chỗ ngồi như vậy thì đó là lòng Bi chớ không phải lòng Từ.

Phân biệt được những cái đối xử với nhau như vậy, chúng ta biết Từ, Bi như thế nào, ở mức độ nào để mà thực hiện cho đúng cách của nó.

Từ thuộc về nhân.

Đó, Từ nó thuộc về cái nhân. Nghĩa là cái nhân mà chuẩn bị cho chúng sanh đừng có đau khổ.

(57:20) Mà Bi là cái quả.

Bởi vì chúng sanh gặp những cái tai nạn đau khổ, nhức nhối thì lòng Bi của chúng ta đối với chúng sanh là đối trong cái quả, mà lòng Từ đối cái nhân là vì nó chưa có cái gì hết, chúng ta chuẩn bị cho nó đừng có xảy ra tai nạn, cho nên lòng từ là cái nhân.

(57:34) Trưởng lão: Cho nên lòng Từ biến mãn khắp mười phương, chúng sanh hòa mình trong cuộc sống, vạn vật từ cỏ cây đến cầm thú đều được an lành; không có con vật này giết con vật kia, không có giẫm đạp lên nhau, chà xéo lên nhau trong cuộc sống; không có tham dục, không có ích kỷ, nhỏ mọn, không có cá nhân chấp chặt mà chỉ có một quyền sống bình đẳng như nhau, người này thương yêu người nọ, người nọ thương yêu người kia, sống vì người, vì tất cả chúng sanh, nên gọi là lòng Từ.

Lòng Từ phải được trau dồi, thấm nhuần, lưu xuất từ tận đáy lòng thương yêu chân thật. Nếu không được trau dồi thì lòng Từ kia chỉ là một hình thức suông.

Vì thế, cuộc sống của muôn loài đang bị đe dọa trên những danh từ hoa mỹ: “Từ Bi, Bác Ái”.

Bằng chứng là chúng ta hiện giờ chúng ta thấy cái danh từ mà gọi là “Từ Bi, Bác Ái”, thật sự ra thì đó là cái danh từ, chớ còn cái Từ Bi, Bác Ái chưa có thực hiện đúng. Con người đối với con người, con người đối với con vật nó chưa có cái “Từ Bi, Bác Ái” đó. Người ta dùng cái đó để mà người ta bịp đời, chớ chưa hẳn đã là người ta thương đời thật.

Cho nên ở đây chúng ta phải lật trái cái điều này để mà chúng ta thực hiện cái tâm mình cho nó chân thật, chớ không khéo mình cũng bị những danh từ che đậy này mà tưởng rằng mình Từ Bi, Bác Ái. Sự thật ra mình chưa có trau dồi nó thì tâm chúng ta chưa hẳn đã Từ Bi, Bác Ái được.

Vì cái bản ngã của chúng ta lầm chấp cái thân này, cái tâm này là cái ngã thì cái Từ Bi kia không bao giờ có được. Mà muốn có được thì chúng ta phải từng trau dồi nó thì nó mới có được. Và khi trau dồi nó thì cái ngã chúng ta lần lần tiêu mòn, chỉ còn biết người mà không thấy có mình, nhưng trong đó có mình: Có mình mà như không có mình.

Đây là cái phần vừa là lý thuyết mà cũng là vừa thực hành. Mà cái thực hành là quý thầy phải nhớ kỹ: Những cái câu pháp hướng là điều quan trọng nhất.

Còn cái lý thuyết nói mênh mông để nghe cho nó thấu rõ được cái lý, chớ còn sự thật ra thì cái lý thuyết nó chẳng nhằm nhò gì hết, nghe nó làm rối tai, làm rối đầu.

Mà chính những cái pháp hướng, cái câu ngắn ngủi mà Thầy vừa nhắc, đó là những cái mấu chốt để quý thầy trau dồi bằng những cái sự tỉnh thức của mình trong mỗi hành động của thân của mình. Đấy là cái điều quan trọng nhất cuộc đời tu hành của người tu sĩ.

Còn cái mà Thầy nói lòng vòng như thế này, chỉ nói để cho nghe hiểu, cho vui chơi, nó cũng như là cái bài ca để mà ca hát cho quý vị nghe cho vui vậy chớ không có nghĩa lý gì hết.

Cho nên khi mà nghe xong rồi thì những cái danh từ mà Thầy đã ca ở đây thì quý vị dẹp hết đi, chỉ còn có một cái câu pháp hướng, mà đó là cái ngọn đuốc thắp đường để cho quý vị trau dồi sáng suốt thân tâm của mình.

Cho nên tu thì nó không có nhiều, mà nói thì rất nhiều, vì nhiều khi quý thầy không hiểu, phải nói ra cho hết, cho rõ, để cho hiểu, hiểu rồi thì áp dụng không có bao nhiêu.

(01:00:50) Trưởng lão: Khi cầm một vật gì ta phải nhẹ nhàng nhắc nhở:

Thầy nhắc lại như hồi nãy:

“Trên mọi vật đều có chúng sanh đang ở trên đó, ta hãy cầm nhẹ nhàng để tránh sự chết chóc và đau khổ của chúng sanh!”

Nắm, bắt, lấy cũng vậy, đều phải được tập ý tứ, nhẹ nhàng, khiến cho người tu sĩ càng ngày càng có oai nghi tế hạnh hơn, không còn những hành động thô tháo.

Đó cái sự mà chúng ta tu tập, trau dồi cái tâm Từ chúng ta nó có lợi ích cho chúng ta là tập luyện được cái oai nghi tế hạnh của mình, từng cái hành động nhẹ nhàng, làm cho chúng ta trở thành những vị tu sĩ xứng đáng là đệ tử của Phật.

Nương vào mỗi hành động tay hoặc chân của ta đều hướng tâm, nhắc tâm ta thương yêu tất cả muôn loài, từ đó ta mới có sự thấm nhuần sâu vào tận xương tủy của chúng ta, từ đó mới biến mãn ra hành động nơi thân mình đầy lòng thương yêu chân thật.

(01:02:04) Trưởng lão: Ở đây quý thầy phải hiểu…​

Đây Thầy xin nhắc lại:

Ở đây quý thầy phải hiểu: Đừng lầm tưởng rằng chúng ta tu như vậy là tu Chánh Niệm Tỉnh Giác Định, mà là tu trau dồi Tứ Vô Lượng Tâm bằng hành động thân của mình qua pháp hướng Như Lý Tác Ý của Phật. Nhờ có Như Lý Tác Ý, tâm ta thấm nhuần lòng Từ chân thật.

Chính lòng Từ chân thật này xuất hiện với tâm ta, ta mới tu hạnh nhẫn nhục, tùy thuận, bằng lòng mới đạt kết quả tốt.

Đó thì quý thầy thấy, từ chúng ta trau dồi cái lòng Từ của chúng ta đạt được, thì cái tâm Từ chúng ta xuất hiện được, thì bây giờ cái nhẫn nhục là một cái điều chúng ta mới có làm được.

Còn không chúng ta chỉ dùng danh từ nhẫn nhục để mà chơi hay hoặc để nén tâm mà thôi, chịu đó chớ tâm chúng ta bực tức ở trong đó. Đó là chúng ta chưa có tu tập được cái hạnh nhẫn nhục.

Nhưng danh từ “nhẫn nhục” thì ai ai cũng biết, danh từ “tùy thuận” thì ai ai cũng rõ, nhưng khi mà chúng ta chưa trau dồi lòng Từ của chúng ta thì “nhẫn nhục”, “tùy thuận” chỉ là một danh từ suông đối với quý vị mà thôi.